خودکفایی نظامی؛ ادعا یا واقعیت؟

جمهوری اسلامی ايران در رژه روز ارتش، ۲۹ فروردين، طيف وسيعی از سلاح ها و تجهيزات خود را به نمايش گذاشت. سرلشگر عطاء الله صالحی، فرمانده کل ارتش گفته است که ارتش « با ايجاد تحول و پويايی در فن آوری، روزآمد و خودکفا شده است.» محمود احمدی نژاد، رييس جمهوری ايران، نيز در مراسم روز ارتش با پرداختن به دکترين دفاعی ايران، خودکفايی ارتش و صنايع نظامی، اعلام کرد که «ايران قدرتمند ترين و مستقل ترين کشور دنياست.» آقای احمدی نژاد در سخنان خود افزود که ارتش ايران قوی ترين ارتش منطقه است. ييفتا شاپير، پژوهشگر ارشد مؤسسه مطالعات امنيتی در اسرائيل، به رادیو فردا می گويد که ارتش ايران به عنوان يکی از قدرتمندترين ارتش های منطقه با اشکالاتی مواجه است. وی اظهار داشت: «ارتش ايران يکی از قوی ترين ارتش های خاورميانه است، به ويژه از سال ۲۰۰۳ که ارتش عراق از هم پاشيده شد. ارتش ايران با مشکلاتی از جمله دسترسی به منابع مالی و تجهيزاتی روبروست چون ارتش و سپاه پاسداران در اين زمينه ها با هم رقابت می کنند. اين نوع رقابت بين دو شرکت تجاری در بازار آزاد می تواند مفيد باشد اما نه بين دو نيروی نظامی که بايد از کشورشان دفاع کنند. اين کار مسئله ساز است.» فرماندهان ارتش ايران می گويند که ارتش از نظر توليد تجهيزات و سلاح به خودکفايی رسيده است. دکتر شهرام چوبين، مدير بخش پژوهش در مرکز مطالعات سياست امنيتی در ژنو، می گويد که ارتش ايران تا خودکفايی راه درازی را در پيش دارد. به گفته آقای چوبين، «واقعيت اين است که ايران پس از انقلاب {سال} ۱۳۵۷ و به ويژه بعد از جنگ ايران و عراق نتوانسته است از کشورهای غربی سلاح بخرد، بنابر اين سلاح های به ارث برده از شاه را مصرف کرده و آنها را با دو نوع سلاح جايگزين کرده است.» وی افزود: «نوع اول سلاح های خريداری شده از روسيه، چين، کره شمالی و ديگر کشورهای کمونيستی پيشين هستند. نوع دوم سلاح های ساخته شده در صنايع نظامی ايران است که خيلی ابتدايی هستند و در برخی موارد با اقتباس از تکنولوژی کشورهای بلوک شرق سابق ساخته می شوند. در مجموع ارتش ايران از فرسودگی و کهنگی سلاح ها رنج می برد.» مدير بخش پژوهش در مرکز مطالعات سياست امنيتی در ژنو می گويد: «ايران در نظر دارد از نظر توليد سلاح و تجهيزات خودکفا باشد، اگر چه اين کار در مورد نيروی هوايی امکان ندارد. بيشتر کشورهای جهان از نظر هواپيماهای نظامی خودکفا نيستند و هواپيماها را از کشورهای مختلف می خرند، حتی هند.» آقای چوبين معتقد است: «ايران به توليد موشک توجه دارد که تکنولوژی لازم برای ساخت آنها ساده و مربوط به ۶۰-۵۰ سال پيش است. از نقطه نظر تکنولوژی مدرن مانند الکترونيک و تجهيزات دقيق، ايران پيشرفتی نداشته است و هواپيماهای نيروی هوايی آن در سطح پايين تری از کشورهای همسايه آن، به ويژه کشورهای عربی خليج فارس، قرار دارند.» خودکفایی نظامی؛ ادعا یا واقعیت؟ ييفتا شاپير می گويد، بخشی از ادعای خودکفايی تبليغات است. وی اظهار عقيده می کند: «گرچه ايران به خود می بالد که از نظر سلاح و تجهيزات خودکفاست ولی به باور من بخشی از اين {حرف ها}، تبليغات است. هيچ کشوری در دنيا با بنيه و بضاعت ايران قادر نيست که از نظر توليد موشک، تانک، هواپيماهای شکاری، ناو و زير دريايی خودکفا باشد. بخشی از اين ادعا در واقع مربوط است به توليد تجهيزات ساده و نامرغوب.» اين پژوهشگر ارشد مؤسسه مطالعات امنيتی در اسرائيل می افزايد: «ايران از نظر تانک خودکفا نيست، اگر چه تانک توليد می کند. ايران می گويد که هواپيمای شکاری توليد می کند، ولی اين که اين هواپيما عملياتی باشد جای سؤال دارد. در مجموع هواپيماهای توليد شده، بهتر از هواپيمای اف- ۵ نيست که در دهه ۱۹۷۰ در آمريکا ساخته شد.» ايران اعلام کرده است که برخی از سلاح های خود را به توليد انبوه رسانده است. ييفتا شاپير، در مورد کيفيت اين سلاح ها می گويد: «ايران بعضی از سلاح ها را مانند راکت و نفربر زرهی، به توليد انبوه رسانده است. ولی اين تجهيزات و سلاح ها را نمی توان با آنچه آمريکا توليد می کند مقايسه کرد. در مجموع ايران ارتش بزرگ و آموزش ديده ای دارد، ولی از کمبود سلاح ها و تجهيزات رنج می برد. ارتش ايران يکی از بزرگترين ارتش های خاورميانه است، اما قابل مقايسه با ارتش های مجهز و مدرن غربی نيست.» دکترین دفاعی ارتش ایران ايران می گويد که دکترين ارتش آن دفاعی است و نظر سويی نسبت به ساير کشورها ندارد شهرام چوبين بر اين باور است که ايران، ورای اين دکترين به فعاليت های ديگری که دفاعی نيست، مشغول است. وی می گويد: «وضعيت نظامی ايران دفاعی است. به اين معنا که قدرت نظامی خود را در منطقه به رخ ديگران نمی کشد، ولی از نيروی نظامی خود برای آموزش گروه های شبه نظامی و نظامی استفاده می کند و اهدافی را در منطقه دنبال می کند که به باور برخی، تهاجمی است. اين مسئله در ارتباط با حزب الله، حماس و گروه های شيعی در عراق، صادق است. درمجموع دکترين نظامی ايران تهاجمی نيست ولی از نيروهای نظامی خود برای آموزش برخی گروه ها که اهداف ويژه خود را دارند، استفاده می کند.» ييفتا شاپير، با تأييد اين که دکترين نظامی ايران، دفاعی است می گويد: جمهوری اسلامی در کارهای نفوذی و دخالت های غير مستقيم نظامی در منطقه، دست دارد . اين پژوهشگر اسرائيلی معتقد است: «بله درست است. تا به حال ايران وضعيت تهاجمی در برابر ساير کشورهای منطقه نداشته است، اما آموزش نيروهای نظامی در ايران مانند هر کشوری، هم دفاعی است و هم تهاجمی. نيروهای نظامی بايد قادر باشند در برابر حمله، دست به ضد حمله بزنند . علائمی وجود ندارد که نشان دهد نيروهای نظامی ايران قصد اشغال منطقه ای را داشته باشند، ولی از نظر رخنه و نفوذ مثلاً در عراق فعالند.» به گفته وی، «افراد نظامی مستقيماً در اين امر دخالت ندارند، ولی افرادی به نيابت از آنها در اين گونه کارها شرکت دارند. ايران در لبنان يگان نظامی ندارد، ولی از نظر پشتيبانی، آموزش و در اختيار گذاردن منابع مالی به برخی گروه ها در لبنان و همينطور به گروه هايی در نوار غزه، فعال است. اين يک دخالت مستقيم نظامی نيست ولی نوعی دخالت است.» محمود احمدی نژاد می گويد که هيچ يک از قدرت های جهان نمی توانند امنيت ايران را که قوی ترين کشور دنيا است تهديد کنند. آيا تهديدی از جانب اسرائيل متوجه ايران است ؟ چوبين معتقد است: « اگر ايران از به رخ کشيدن تکنولوژی هسته ای خود به اسرائيل، آن هم با اظهاراتی مبهم دست بردارد، هيچ گونه تهديدی از سوی اسرائيل متوجه ايران نيست. از سال ۲۰۰۵ با روی کار آمدن محمود احمدی نژاد، نگرانی ها درباره اينکه ايران به دنبال سلاح هسته ای است، افزايش يافته است.» مدير بخش پژوهش در مرکز مطالعات سياست امنيتی در ژنو می افزايد: «جواب ايران در باره اين نگرانی ها دو گانه است. از يک سو احمدی نژاد می گويد ايران به عنوان قوی ترين کشور قادر به انجام هر کاری است و از سوی ديگر می گويد ايران مظلوم واقع شده، از دسترسی به تکنولوژی محروم گرديده و از جانب غرب زير فشار است. اين نوسان بين قوی ترين و مظلوم ترين کشور يک مسئله اساسی است.» به گفته وی، « وقتی احمدی نژاد می گويد که ايران قوی ترين است ، البته منظورش قوی ترين نه از نظر نظامی، بلکه از نظر ايمان و حاميان انقلاب است. ولی آن گونه که او صحبت می کند، اين تصور پيش می آيد که کسی نمی تواند ايران را از نظر نظامی به چالش بکشد.»